MTO RUAHA MKUU HATARINI KUTOWEKA NCHINI TANZANIA

Sehemu ya mto Ruaha Mkuu unavyoonekana. Picha na Hakimu Mwafongo 

Kwa ufupi

Umekuwa tegemeo pia kiuchumi kwa wakazi wengi; wamekuwa wakiendesha shughuli za uvuvi na kilimo cha umwagiliaji.Kuna viumbe vingi vinavyotegemea maji kama vile samaki, mamba na viboko.

Uhai wa Hifadhi ya Taifa ya

Ruaha (RUNAPA) unategemea sana uwapo wa Mto Ruaha Mkuu unaokatisha katika hifadhi hiyo.

Umekuwa tegemeo pia kiuchumi kwa wakazi wengi; wamekuwa wakiendesha shughuli za uvuvi na kilimo cha umwagiliaji.Kuna viumbe vingi vinavyotegemea maji kama vile samaki, mamba na viboko.

Hali kadhalika, uzalishaji umeme katika mabwawa ya Mtera na Kidatu unategemea maji ya mto huo.  Licha ya umuhimu huo, utafiti unaonyesha kuwa mto huo unakauka kwa kasi

Siku hadi siku kiwango cha maji katika mto huo kimekuwa kikipungua. Katika wakati mto hukauka kipindi zaidi, sababu kubwa ni shughuli za binadamu zinazofanywa kando kando ya vyanzo vya maji au kwenye vyanzo vya maji vinavyopeleka maji katika mto huo.

Mto Ruaha Mkuu wenye urefu wa kilomita 475 unaanzia katika Mlima Kipengere ukimwaga maji katika ardhi oevu ya Usangu kupitia RUNAPA hadi katika Mto Rufiji.

Mto huu unachangia asilimia 22 ya maji ya Bonde la Rufiji ukiwa na zaidi ya aina 39 za samaki.

Mito inayochangia maji katika Mto Ruaha Mkuu ni pamoja na Lukosi, Yovi, Kitete, Sanje, Little Ruaha, Kisigo, Mbarali, Kimani na Chimala ambako kuna mito midogo ikiwamo Umrobo, Mkoji, Lunwa, Mlomboji, Ipatagwa, Mambi na Mswiswi.

Mtaalamu wa Ikolojia wa RUNAPA, Paul Banga anasema Mto Ruaha Mkuu unapata maji yake kutoka mito mikuu mitano ambayo ni Kimani, Mkoji, Mbarali, Ruaha Mkuu (Upstream), Ndembera na Chimala.

Mito hii yote huingia kwenye Bonde la Usangu. Baada ya Bonde la Usangu kujaa, maji hutokea kwenye eneo la Ngiriama katika Mto Ruaha Mkuu ambao hupita ndani ya Hifadhi ya Taifa ya Ruaha kuelekea katika Bwawa la Mtera.

Kupungua kwa maji katika Mto Ruaha Mkuu kulianza kuonekana miaka ya 1990 hali inayosababishwa na matumizi mabaya ya maji kwenye ardhi oevu ya Ihefu na Usangu; katika maeneo hayo kumekuwa na kilimo cha umwagiliaji wa mpunga.

Wakati wa kiangazi, mto huo hukauka kabisa kabla ya kumaliza kupita katika Hifadhi ya Ruaha jambo linaloathiri wanyama na mimea sambamba na shughuli za uvuvi na uzalishaji wa umeme kwenye mabwawa ya Mtera na Kidatu.

Ofisa Maji wa Bonde la Rufiji, Idris Msuya anasema hali ya upatikanaji wa maji inategemea sana hali ya mvua na huanza kujaa mwezi Desemba na kufikia kiwango chake cha juu kati ya Machi na Aprili.

Anaongeza kuwa mabwawa makuu ya kuzalisha umeme ya Mtera na Kidatu yako kwenye Mto huo ambayo yamesababisha mabadiliko ya tabia ya mtiririko wa mto.

Kukauka kwa Mto Ruaha

Hifadhi ya Ruaha imekuwa ikikauka wakati wa kiangazi kati ya Septemba na Desemba tangu mwaka 1993. Kipindi cha kukauka mto huo kimekuwa kikiongezeka na kuathiri viumbe wengi.

Msuya anasema kilimo cha umwagiliaji ndicho kinachotumia maji mengi zaidi katika eneo hili.

Watu wamekuwa wakifanya shughuli za kibinadamu ikiwamo kilimo kama ufyatuaji wa matofali na kilimo cha vinyungu na umwagiliaji karibu na vyanzo vya maji au mito.

Mtaalamu huyo wa Ikolojia anasema tangu mwaka 1993 maji yamekuwa yakikauka kwa muda wa miezi mitatu hadi mitano.

Historia inaonyesha tangu kuanza kwa kilimo cha umwagiliaji kwenye maeneo ya Mbarali, maji yamekuwa yakipungua siku hadi siku.

“Baada ya kufunguliwa kwa mashamba makubwa ya mpunga huko Mbarali ambayo huendeshwa kwa kilimo cha umwagiliaji hususan Shamba la Mbarali, Kapunga na Madibira yalipofunguliwa miaka ya 1970 na mwishoni mwa mwaka 1990, kiwango cha maji kilianza kupungua,” anasema Mtaalamu wa Ikolojia wa RUNAPA, Paul Banga

Anasema tangu kuanzishwa kwa kilimo hicho hali ya mto huo imekuwa ya kusuasua hatimaye kusababisha kukauka.

Sambamba na mashamba hayo, mashamba madogo yameongezeka takribani mara nne hadi tano na wakati ule ukilinganisha na sasa; kutoka hekta 10,000 hadi hekta 45,000-50,000 zinazolimwa na kumwagiliwa kwa sasa.

Anasema vyanzo vingine ni uduni wa miundo mbinu ya umwagiliaji katika mashamba ya mpunga yanayoendeshwa kwa kilimo cha umwagiliaji na matumizi yasiyoendelevu ya maji yanayotumika kwa umwagiliaji wa mashamba ya mpunga.

Kwa upande wake Msuya anasema kupanuka kwa kilimo cha mwagiliaji kusikoendana na kiwango cha maji kumechangia kwa kiasi kikubwa kukauka kwa mto huo.

Hali kadhalika kumekuwa na uelewa mdogo wa jamii katika usimamizi wa rasilimali za maji. Kwa ujumla kuna uharibifu mkubwa wa vyanzo vya maji kwa shughuli za kibinadamu. Pia kupungua kwa maji kunasababishwa na mabadiliko ya hali ya hewa.

Athari

Kukauka kwa mto kunasababisha wanyama kutoka nje ya hifadhi kutafuta maji na malisho kipindi ambacho mto unakuwa umekauka

Kuongezeka kwa vitendo vya uhalifu hususan ujangili pembezoni na kwenye mpaka wa hifadhi kutokana na wanyama kutoka nje ya hifadhi na kwenda maeneo ambayo usimamizi siyo mzuri au kwenye mashamba ya wananchi na kusababisha uharibifu wa mazao na kuwindwa na wahalifu, mfano wa wanyama hao ni tembo.

Kuna athari nyingine ikiwemo vifo vya wanyama na wadudu waishio kwenye maji, kwa mfano Banga anasema viboko wamekuwa wakihama kutoka sehemu chini ya mto hadi upande wa juu ambako kuna maji na kusababisha usumbufu mkubwa kwa wananchi kipindi chote cha kiangazi. Wakati mwingine wanyama hawa hujazana kwenye bwawa moja ambalo lina maji na hupigana hadi kusababisha vifo vyao.

Pia eneo la ardhi oevu ya Bonde la Usangu limekuwa likipungua mwaka hadi mwaka sanjari na eneo la Bwawa la Mtera.

Hali hii inaweza kudhoofisha shughuli za utalii katika Hifadhi ya Taifa ya Ruaha na maeneo jirani kwani Mto Ruaha Mkuu ni kivutio kikuu cha Hifadhi ya Taifa ya Ruaha.

Sehemu kubwa ya mto imejaa mchanga na kuota mimea ambayo haikuwepo kabisa miaka ya nyuma.

Naye Kaimu Meneja wa Mtera Mhandisi Stephen Mpufubutsa, anasema kupungua kwa kiwango cha maji katika Bwawa la Mtera kumesababisha kupungua kwa uzalishaji wa umeme kutoka megawati 80 hadi 40.

Mpufubusta anafafanua kuwa tangu mwaka 2011 bwawa hilo lilianza kuonyesha dalili za kukauka, matokeo yake kuleta athari hizo katika uzalishaji wa umeme.

Ofisa Utalii wa TANAPA ofisi ya Kanda ya Nyanda za Juu Kusini, Risala Kabongo anasema kutokana na kukosekana kwa maji, tembo wamekuwa wakihangaika na kuharibu miti hasa ile inayokuwa na maji ili kuweza kutuliza kiu.

Nini kifanyike

Mkurugenzi wa Idara ya Misitu na nyuki wa Wizara ya Maliasili na utalii, Dk. Felician Kilahama anasema hali ya misitu ni mbaya kwani shughuli za binadamu zinafanyika kwa kiwango kikubwa kwenye vyanzo vya maji.

“Ingekuwa amri yangu nisingeruhusu maji ya Mto Ruaha mkuu kutumika kwa ajili ya mashamba ya umwagiliaji kule Mbarali na kwingineko, badala yake yangetumika baadaya kufanya shughuli zote ikiwemo uzalishaji wa umeme Mtera na Kidatu”, anasem

Anasema ni vema shughuli za kilimo, ufugaji na uvuvi zifanyike baada ya maji kutoka Bwawa la Kidatu kama inavyotumika kwenye mashamba ya miwa.

Kwa upande wake hifadhi imeanzisha mpango wa kutoa 

Mwananchi