jumuika na chaUKIDU-kuteleza ulimi au kidole

Ni kuteleza kwa ULIMI au KIDOLE?

Sote tunafahamu na kukubali kwamba katika mazungumzo hutokea mzungumzaji akateleza ulimi. Na kwa vile siku hizi baadhi ya mazungumzo yanafanyika kwa kutumia keyboard, basi uwezekano wa kidole kuteleza ni mkubwa sana. Wakati mazungumzo ya uso kwa uso huishia pale yanapotokea, “mazungumzo”  ya keyboard yanaifikia hadhira pana sana, hadhira ya mtandaoni.

Huwa ninachungulia sana katika majamvi na majukwaa ya Kiswahili ya mtandaoni kama vile VIJIMAMBO BLOG na blogu nyinginezo na pia Jamii Forums – hususani Jukwaa la Siasa. Na ni dhahiri kuwa “utelezaji” kati  ya ‘r’ na ‘l’ na kati ya ‘ha’ na ‘a’ ni mkubwa sana. Ikumbukwe kwamba katika Kiswahili hizi ni fonimu huru/sauti bainifu (phoneme), yaani kila moja ina thamani ya kiisimu tofauti na nyingine na hivyo zikibadilishana nafasi basi neno husika huwa na maana nyingine au maana yake huweza kupotoshwa. Katika baadhi ya lugha za Kibantu kama vile Kihaya, fonimu hizi sio bainifu. Kwa hivyo zinaweza kubadilisahana nafasi bila kuathiri maana ya neno au kikundi husika. Kwa mfano, kikundi (cha maneno) buli kilo na buri kiro kina maane ile ile (= kila siku) kwa wazungumzaji wa lugha hii.

Pamoja na ukweli kuwa washiriki katika mazungumzo ya Kiswahili wanaelewa mzungumzaji anachomaanisha, je tunaweza kuudhibiti utelezaji huu ili kukuza na kuhifadhi utumiaji sahihi wa Kiswahili – iwe katika maandishi au mazungumzo?  Kwa maneno mengine, tukiendekeza utelezaji huu, si kutokitendea haki  Kiswahili?

Ushauri: kwa vile tunatumia mitandao kuongea, kama mtu hana uhakika na tahajia (spelling) za neno anaweza kuli-google na tahajia sahihi itajibaini na hatimaye atazoea kuliandika na kulitamka kwa usahihi.

Hapa chini ni mifano hai michache ambayo nimeinukuu kutoka mtandaoni:

1. Kuna tetesi za ndani nimesikia kutakuwa na mabadiriko ya wakuu wa wilaya nchi nzima wengine watatoka na wengine watapangiwa sehemu zingine hii ni kutokana na wengine kushindwa kumudu nafasi walizoteuliwa...... (JF)

2. ..wakati wa chama chashika hatamu, ukuu wa wilaya ulikuwa ni cheo cha mtu wa dalasa la saba waliohitimu Hombolo au handeni. sijui siku hizi kigezo ni kipi! (JF)

3. Post na Comments zako kwenye media zinajichanganya kiasi kwamba watu wenye hakiri wanakushangaa. (JF)

4. Huwa napata raha sana JF, hapo mwenzenu ndo kaona kajipaaaaanga, akatafakari na kufikiri kwa akili yake yoooote (kwa sababu naamini kiongozi, hasa mwanasiasa huwa anafanya hivo kulinda status kabla hajaongea) alafu comments zikianza anagundua akili ndogo kuongoza kubwa ni kazi sana! (JF)

5. Baadhi ya Wanafunzi wa Chuo cha Dipromasia, wakijisevia futari wakati wa hafla hiyo ya futari ya pamoja iliyoandaliwa na Mke wa Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mama Asha Bilal, kwa wanafunzi hao. (VIJIMAMBO:  Agosti 4, 2013) (Hili neno lilirudiwa mara tisa katika habari husika!)

6. Pamoja na kumkubari  Dr Slaa kwa kuonyesha kuwa anaweza kuisaidia nchi yetu kutuondoha katika umaskini lakini amekosea kumkosoa Kikwete hadharani na kumpa kichwa Paul Kageme, hata kama ni mpinzani lakini kwa mambo ya kitaifa kwa masalahi ya nchi lazima tuwe pamoja, hata kama Rais wetu amekosea basi tusichukulie swala hili kuwapa faida adui zetu. (JF)

7. Mkuu nakuhunga mkono, hoja hii inapashwa kujadiriwa kwenye kikao cha Bunge cha mwezi huu - ukaribu wa Marais hawa watatu si jambo la kupuuzia kwa usalama wa Taifa letu na Rais wetu, jamaa hawa kuna vitu wanapanga behind the scene, (JF)

8. Kufuatia agizo la Mhe. Rais la kuwataka watu wote wanaomiliki silaha kinyume cha sheria kusalimisha silaha hizo, pamoja na watu wote wanaoingia ama kuishi na kufanya shughuli hapa nchini bila kufuata utaratibu (wahamiaji haramu) kutakiwa kuondoka au kuharalisha ukaazi wao, Jeshi la Polisi linawataka watu hao kuendelea kutekeleza agizo hilo la Serikali kabla ya Operesheni kabambe kuanza itakayoendeshwa na Jeshi la Polisi kwa kushirikiana na Vyombo Vingine vya Ulinzi na Usalama.

Imetolewa na:-

 Advera Senso- SSP

 Msemaji wa Jeshi la Polisi. (Agosti 6, 2013)

9. …halafu hivi Zanzibar inaweza kweli kubadiri mitizamo ya Wakristo wa Bara kweli? watu wenyewe wako wangapi? Jimbo la Ubungo au hata Magomeni, Nyamagana yana watu wengi zaidi kuliko Zanzibar yote, ushawishi gani Zanzibar inaweza kuufanya Bara ili bara ibadiri maamuzi? (JF)

10. Watanzania tusikubari maslahi ya watu binafsi na siasa za wagawanye-watawale zitawale.. (sehemu ya kipeperushi klichobandikwa katika Blogu ya MICHUZI, 8/8/13. Mwandishi angeweza kujipa nafasi ya kuhariri kabla ya kukibandika)

(Charles Bwenge, cbwenge@ufl.edu )