Mshtuko mkubwa Fidia ya Dowans

Waziri wa Nishati na Madini William Ngeleja

Waandishi Wetu
BAADA ya kupigwa mwereke kwenye Mahakama ya Kimataifa ya Usuluhishi, serikali imeliamuru Shirika la Umeme (Tanesco) kuandaa taarifa ya kuueleza umma sakata hilo dhidi ya kampuni ya Dowans Tanzania, lakini wananchi wamepokea vibaya uamuzi wa kulitaka shirika hilo lilipe fidia ya Sh185 bilioni wakisema umesababishwa na viongozi wazembe na wasio na uchungu na nchi.

Katika hukumu ya mahakama hiyo ya usuluhishi wa migogoro ya kibiashara, ICC, iliyotolewa Novemba 15, Tanesco imetakiwa kuilipa Dowans fidia ya Sh185 bilioni kutokana na kuvunja mkataba wake wa kuzalisha umeme bila ya kufuata taratibu. Tanesco ilitangaza kuvunja mkataba huo wa Dowans Agosti mosi, 2008 ikiwa ni mwaka mmoja kabla ya mkataba huo kumalizika.

Mkurugenzi wa Tanesco wa wakati huo, Dk Idris Rashid alieleza wakati huo kuwa  shirika lake limeamua mkataba huo kwa kuwa unakiuka Sheria ya Manunuzi ya Umma ya 2004 na kwamba ulihamishwa kutoka kampuni ya Richmond Development LLC bila ya kufuata taratibu.

Mwaka uliofuata, Tanesco iliibuka na pendekezo la kutaka serikali iikubalie inunue mitambo hiyo wakati tatizo la umeme lipoibuka tena, lakini Bunge likakataa kupitisha pendekezo hilo likisema kuwa litakiuka Sheria ya Manunuzi ya Umma inayokataza serikali au taasisi zake kununua mitumba.

Wakati uamuzi huo wa mahakama hiyo iliyo na makazi yake jijini Paris ukipokewa vibaya na wananchi, jana Waziri wa Nishati na Madini, William Ngeleja aliliambia gazeti hili kuwa kutokana na unyeti wa suala hilo, wameiagiza Tanesco kutoa taarifa rasmi ya maelezo ya kina kwa wananchi.

“Ninapozungumza na wewe sasa, natumaini watendaji wa Tanesco wapo katika kujiandaa kutoa maelezo kuhusu suala hilo. Nimewataka wafanye hivyo haraka iwezekanavyo,’’ alisema Ngeleja

Hata hivyo, Waziri Ngeleja hakuwa tayari kutaja siku rasmi ambayo serikali imeliagiza shirika hilo kutoa taarifa hiyo.
“Unajua tukianza kutoa taarifa kwa chombo cha habari kimoja baada ya kingine, taarifa zinaweza zisifike vizuri na kwa usahihi. Wakati wowote, Tanesco wataitisha mkutano na vyombo vya habari na kutoa taarifa,’’ alisema Ngeleja.
Hadi jana jioni watendaji wa Tanesco walikuwa katika kikao cha dharura kujadili pamoja na kuandaa taarifa hiyo.
“Mkurugenzi bado yupo katika kikao, mtafute baadaye,’’ alijibu msaidizi wa Mkurugenzi wa Tanesco, William Mhando majira ya saa 1130 jioni.

Taarifa za uhakika ambazo zililifikia gazeti hili jana jioni zilieleza kwamba Tanesco wanatarajia kuweka wazi suala hilo leo kwa waandishi wa habari.

Baadhi ya wadau wamesema kiasi hicho cha fedha ni kikubwa mno na kwamba kinaweza kuwa sawa na makusanyo ya mwezi mzima ya Mamlaka ya Tanzania (TRA).

Wakizungumza na Mwananchi kwa nyakati tofauti jijini Dar es Salaam jana, baadhi ya wachumi na wanasheria walisema uamuzi huo ni hasara na balaa kwa taifa na uchumi wake.

Profesa Abdallah Safar alisema hayo ni matokeo ya wimbi la mikataba mibovu inayoingiwa baina ya serikali ya Tanzania na mashirika au makampuni ya kimataifa, jambo ambalo limekuwa likipigiwa kelele kwa muda mrefu bungeni.

Alisema mikataba mingi haipitishwi bungeni ili kupitiwa na baadaye kuthibitishwa na wabunge kabla ya kusainiwa.
“Hilo ni balaa tu kwa taifa kwa sababu kila mchuma janga. hula na wa kwao. Janga hili ni la wote,” alisema Profesa Safar.

Rais wa Chama cha Wanasheria Tanganyika (TLS), Felix Kibodya alisema fedha hizo ni nyingi na ikiwa zitalipwa ni balaa kwa uchumi wa taifa.

“Kiuchumi na kijamii mimi naona kama vile ambavyo hata mwananchi wa kawaida anaweza kuona kwamba ikiwa fedha hizi zitalipwa ni hasara na balaa kwa taifa na Tanesco yenyewe,” alisema Kibodya.

Kibodya alifafanua kuwa, fedha hizo ni sawa na makusanyo ya mwezi mzima ya Mamlaka ya Mapato Tanzania (TRA).
“Ikiwa zitalipwa, kimsingi mambo mengi ya kimaendeleo yatasimama au kuathirika kwa njia moja au nyingine, lakini kisheria Tanesco iliingia mkataba wa kisheria na Dowans hivyo migogoro yao lazima isuluhishwe na mahakama za usulihishi wa migogoro ya kibiashara,” alisema Kibodya.

Hata hivyo, Kibodya alisema hawezi kujua masharti ya mkataba na hukumu ilivyotolewa lakini kwa kuwa ni suala la kisheria, Tanesco inaweza ikakata rufaa.

“Hivi ndivyo namna mambo ya biashara za kimataifa yanavyoendeshwa na uamuzi wa ICC ndio hali halisi ya sheria. Tusichanganye siasa na sheria kama Tanesco ilivunja masharti ya mkataba, lazima msumeno ufanye kazi,” alisema Kibodya.

Aliyekuwa mwenyekiti wa kamati ya Bunge ya Nishati na Madini, William Shellukindo aliitahadharisha serikali kuwa makini na katika ulipaji wa fidia hiyo ya Sh185 bilioni kutokana na kile alichokiita ni kurejea upya mchezo wa kuigiza wa sakata zima la Richmond.

Shellukindo na kamati yake walikuwa mstari wa mbele kupinga sakata zima la Richmond pamoja na mpango wa Tanesco wa kununua jenereta hizo za Dowans kiasi cha kulifanya shirika hilo kutaka kuhamishia pendekezo hilo la kununua mitambo hiyo kwenye Kamati ya Hesabu za Serikali na Mashirika ya Umma iliyokuwa ikiongozwa na Zitto Kabwe, lakini Spika Samuel Sitta alikataa akisema msimamo wa kamati moja ni wa Bunge zima.

Shellukindo aliitaka serikali kukata rufaa kwa kuwa ilishapata hasara kutokana na Dowans kuchelewa kuanza kuzalisha umeme na hivyo kuathiri shughuli za kiuchumi na kijamii.

Shellukindo alisema: "Tuko kwenye dunia ya kuliwa. Lazima Watanzania tusimame imara kuhakikisha hatuliwi... serikali haipaswi kulipa fedha hizo kwa kuhakikisha inakata rufaa."   

Mbunge huyo wa zamani wa Bumbuli alisisitiza akisema: "Huu ni mchezo ule ule wa kuigiza wa Richmond. Lazima uangaliwe mkataba wenyewe; hao Dowans waliingiaje; mazingira yapi; walitokea wapi? Lakini, kama tukizubaa tutaliwa kweli maana hii ni dunia ya kuliwa kwa waliozubaa."

Taarifa hizo zinakuja wakati mmoja wa watuhumiwa wakuu wa mkataba wa Richmond aliyejiuzulu katika baraza la mawaziri mnamo Februari 2008, alitajwa kuwa safarini Ufaransa hivi karibuni kabla ya taarifa hizo kusambaa juzi.

Shellukindo aliliitaka Kamati ya Bunge ya Nishati na Madini ilishughulikie suala hilo kwa umakini kwa kuwa hali ilivyo, inoanyesha kuna mchezo mchafu unaotaka kufanyika siku za usoni na kuwataka watanzania wasikubali sakata hilo lipite na kwamba mjadala wa Richmond ulishafungwa na utekelezaji wa maazimio ya Bunge umeanza, ikiwa ni pamoja na kuchukua hatua za kisheria kwa baadhi ya watuhumiwa.

Uamuzi huo wa ICC, ambao unaweza kuibua upya sakata la Richmond, ulitolewa na jopo la majaji chini ya uenyekiti Gerald Aksen na wasuluhihi Swithin Munyantwali na Jonathan Parker.

Jopo hilo liliamuru Tanesco ilipe fidia ya zaidi ya Sh36 bilioni na riba ya asilimia 7.5 kwa mwaka inayofikia kiasi cha zaidi ya Sh26 bilioni  tangu Juni 15, 2010 hadi fidia hiyo itakapolipwa.

Pia jopo hilo liliamuru malipo ya Sh60 bilioni na riba ya asilimia 7.5 ambayo ni sawa na Sh 55bilioni kuanzia Juni 15, 2010 hadi wakati wa malipo.

Katika uamuzi huo, jopo hilo lilisisitiza kuwa ada na gharama za wasuluhishi na za utawala Sh1bilioni kwa wasuluhishi wa ICC zinatakiwa zilipwe na pande zote.

Alipotakiwa kutoa maoni yake kuhusu hukumu hiyo ya ICC, mbunge wa Kigoma Kaskazini, Zitto Kabwe alisema: “No comment kwa hilo, isije ikaonekana nimefurahia.”

Hata hivyo, Zitto alisema kuwa anachosubiri ni taarifa ya serikali baada ya uamuzi huo wa ICC, lakini kwake ni jambo linalomuumiza mno.

“Nasema isije ikaonekana nimefurahia hukumu hiyo, tunasubiri taarifa ya serikali, lakini kwa kweli inauma. Inauma kwa sababu Watanzania bado wana tatizo la kukosa umeme maeneo mengi na bado serikali inatakiwa kulipa fedha hizo... ni nyingi mno nimesoma katika gazeti ni zaidi ya Sh185 bilioni,” alisema Zitto.

Alisema wanaoweza kutoa hukumu sasa ni wananchi kwa kuwa yeye alitimiza wajibu wake kwa taifa lake kama mbunge.

Wakati wa sakata hilo, Zitto aliishauri serikali itaifishe mitambo ya Dowans ili itumike kuzalisha umeme, uamuzi ambao ungeweza kukaribisha hatua nyingine za kisheria dhidi ya Tanesco.

Alikumbusha kuwa wakati wa sakata hilo la Dowans na kampuni tata ya Richmond, aliishauri serikali mara nyingi, lakini ushauri wake haukufuatwa wala kuzingatiwa hata akazushiwa mambo mengi.

“Ndio maana nasena no comment... walinizushia sana wakati mimi nilijitahidi sana kuishauri serikali. Sasa kwa uamuzi huo, court will be public  opinions, (watakaohukumu ni wananchi),” alisema Zitto ambaye pia ni naibu kiongozi wa upinzani bungeni.

Zitto, ambaye pia ni kaimu katibu mkuu wa Chadema, alimtaka Waziri Ngeleja kutoa ufafanuzi wa hasara wanayotarajia kuipata kutokana na malipo ya fidia ambayo Tanesco inadaiwa na kampuni nyingine ya kufua umeme ya IPTL.

Naye mbunge wa Jimbo la Ubungo, John Mnyika alisema kimsingi serikali ndiyo iliyotakiwa kufungua kesi kwa niaba ya Watanzania kudai fidia kutokana Dowans kushindwa kutimiza masharti ya mkataba.

“Tulitaraji serikali ingefungua kesi sitahiki na kupata fidia kutokana na mkataba kutotimizwa na kusababisha tujikute katika mgao mkali wa umeme... mikataba mibovu ndiyo inayochangia kupanda kwa gharama za umeme,” alisema Mnyika.

Mnyika pia alimtaka waziri kutoa ufafanuzi kuhusu mgao wa umeme unaoendelea sasa kwenye maeneo mengi ya nchi kwa kuwa Tanesco halijaeleza suala hilo kwa mapana.

Alisema wananchi wa Tanzania wanapata adha ya mgao kutokana na sababu ambazo zingeweza kuzuilika huku shirika hilo likishindwa kutoa ufafanuzi wa kutosha.

Naye mkurugenzi mtendaji wa Shirikisho la Wenye Viwanda nchini(CTI), Christine Kilindu alisema fedha hizo ni mzigo mkubwa kwa Tanesco na akashauri ikate rufaa.

“Pamoja na kwamba sijajua kama katika kesi hii vifungu vya sheria vinatoa nafasi ya kukata rufaa, lakini ni vyema Tanesco wakate rufaa kwani fedha hizo ni nyingi  na ni hatari sana kwa shirika hilo,’’ alisema Kilindu.

Alipotakiwa kutoa maoni yake kuhusu suala hilo, Waziri wa Fedha na Uchumi Mustapha Mkulo alisema: “Hilo nimelisoma kwenye magazeti, nisingependa ‘kucomment’ (kutoa maoni), mpaka nipate taarifa rasmi ya serikali.”

Habari hii imeandaliwa na Salim Said, Exuper Kachenje, Sadick Mtulya, Geofrey Nyang’oro, Ramadhani Semtawa na Fidelis Butahe wa Gazeti la Mwananchi.