HOTUBA YA MWENYEKITI WA TUME YA MABADILIKO YA KATIBA, JAJI JOSEPH S. WARIOBA,

 Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Dkt. Mohammed Gharib Bilal, akimkabidhi Rasimu ya Katiba mpya, Makamu Mwenyekiti wa Jukwaa la Wahariri, baada ya uzinduzi rasmi wa rasimu hiyo uliofanyika leo Juni 03, 2013 katika Viwanja vya Karimjee jijini Dar es Salaam.  Katikati ni Mwenyekiti wa Tume ya Mabadiliko ya Katiba Mpya, Joseph Sinde Warioba.

HOTUBA YA JAJI WARIOBA

Mhe. Dkt Mohammed Gharib Bilali – Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano,

• Mhe. Mizengo K. P. Pinda (Mb.) - Waziri Mkuu,

• Mhe. Seif Sharif Hamad – Makamu wa Kwanza wa Rais – Serikali ya Mapinduzi Zanzibar,

• Mhe. Balozi Seif Ali Iddi (Mb.) - Makamo wa Pili wa Rais - Serikali ya Mapinduzi Zanzibar,

• Mhe. Mathias Chikawe – Waziri wa Katiba na Sheria,

• Mhe. Abubakar Khamis Bakary - Waziri wa Katiba na Sheria wa Serikali ya Mapinduzi Zanzibar,

• Mhe. Jaji Frederick M Werema - Mwanasheria Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania,

• Mhe. Othman Masoud Othuman - Mwanasheria Mkuu wa Zanzibar,

• Viongozi wa Vyama vya Siasa,

• Waheshimiwa Wajumbe wa Tume na Wajumbe wa Sekretarieti ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba,

• Ndugu Wananchi,

• Wageni Waalikuwa

• Waandishi wa Habari Mabibi na Mabwana.

1.0. UTANGULIZI

Ndugu Wananchi,

1

Awali ya yote namshukuru mwenyezi mungu kwa kutuwezesha kufikia hatua hii ya

leo ya kuzindua Rasimu ya Katiba. pia, niwashukuru ninyi nyote mliohudhuria halfa

hii ikiwa ni mwendelezo wa mchakato muhimu wa Mabadiliko ya Katiba ya nchi yetu.

Sheria ya Mabadiliko ya Katiba ilipitishwa Bungeni Novemba, 2011 na kufanyiwa

mabadiliko Februari, 2012. Tume ya Mabadiliko ya Katiba iliundwa kwa mujibu wa

Kifungu 6(1) cha sheria hiyo (Cap.83). Wajumbe 34 wa Tume waliteuliwa na

kuapishwa na Rais wa Jamhuri ya Muungano, Mheshimiwa Jakaya Mrisho Kikwete,

mwezi Aprili, 2012. Kwa mujibu wa Sheria ya Mabadiliko ya Katiba, Tume imepewa

miezi kumi na minane kukamilisha kazi yake kuanzia siku ilipoanza kazi rasmi ambayo

ilikuwa Mei 2, 2012.

Tume iliandaa ratiba ya utekelezaji wa majukumu yake. Kufuatana na ratiba hiyo

Tume ilijipanga kukusanya maoni ya wananchi katika kipindi cha miezi mitano

kuanzia Mwezi Julai hadi Disemba, 2012. Kazi hiyo ilifanywa kama tulivyopanga.

Tume ilijigawa katika makundi na ilitembelea mkoa yote thelathini.

Tume ilifanya mikutano 1,942 ambayo ilihudhuriwa na wananchi wapatao

1,365,337 ambao kati ya hao wananchi 333,537 walitoa maoni ama kwa

mazungumzo ya ana kwa ana au kwa maandishi. Tume pia ilipata maoni ya

wananchi wengi, wa ndani na nje ya nchi kwa njia mbali mbali kama vile; Mikutano

ya hadhara, Fomu maalum za Tume, barua kupitia Masanduku ya Barua ya Tume,

Mitandao ya Kijamii ya barua pepe; facebook ya Tume, Tovuti ya Tume; Makala

mbalimbali kutoka kwenye magazeti na ujumbe mfupi wa simu.

Tume ilitumia mwezi Januari, 2013 kukusanya maoni ya makundi mbali mbali katika

jamii, ikiwa ni pamoja na vyama vya siasa, taasisi za Serikali, taasisi za dini,

wakulima, wafugaji, wafanyakazi, asasi za kiraia na kadhalika. Makundi zaidi ya

160 yalikutana na Tume na kutoa maoni. Tume pia ilipata maoni ya viongozi wa juu

wa Serikali walioko madarakani na waliostaafu. Kwa jumla viongozi 43walitoa

maoni.

2

Tume ilipanga kutumia miezi mitatu ya Februari, Machi na Aprili kuchambua maoni ya

wananchi na kuandaa Rasimu ya Katiba. Lakini tuligundua kwamba maoni tuliyopata

yalikuwa mengi sana, na pamoja na matumizi ya teknolojia ya kisasa, tulitambua

umuhimu wa kuongeza muda hadi mwisho wa mwezi Mei, Maoni ya wananchi

yaligusa mambo yote yanayohusu Katiba na mengi ya maoni hayo yalikinzana. Aidha,

baadhi ya maoni yaligusia masuala ya Kisera, Kisheria na Kiutendaji. Tulifanya

uchambuzi makini na wa ndani wa maoni hayo na kazi hiyo tumeikamilisha na rasimu

imeandaliwa na Tume na leo tupo hapa kwa ajili ya kuizindua, ambapo Wananchi

watapata nafasi ya kuisoma. Kwa leo, kwa niaba ya Tume, napenda kutaja maeneo

machache tu ambayo tunayapendekeza.

2.0. IBARA ZINAZOPENDEKEZWA KWENYE RASIMU YA KATIBA

Ndugu Wananchi,

Katiba yetu ya sasa ina ibara 152. Tume ilifanya jitihada kubwa sana kuandaa

rasimu ambayo siyo ndefu. Lakini katika hali halisi haikuwezekana. Rasimu ya

Katiba tunayopendekeza ina ibara 240.

3.0. MISINGI MIKUU YA TAIFA

Utangulizi wa Katiba ya sasa ndio unaobeba misingi mikuu ya Taifa ambayo ni

Uhuru, Haki, Udugu na Amani. Tume inaamini kwamba misingi hii ni mizito na

inastahili kubaki kwenye Katiba mpya. Hata hivyo, Tume imeona ni busara kuongeza

misingi mingine mitatu ya Usawa, Umoja na Mshikamano. Hivyo, Tume

imependekeza Katiba iwe na Misingi Mikuu saba ya Taifa;yaani; Uhuru, Haki,

Udugu, Usawa, Umoja, Amani na Mshikamano.

4.0. TUNU ZA TAIFA

Katiba yetu ya sasa haina sehemu inayoelezea tunu za Taifa (National Values).

Wananchi wengi walitoa maoni kwamba Katiba itaje Tunu za Taifa. Tume

imependekeza Tunu zifuatazo zitajwe ndani ya Katiba. Tunu hizo ni;- Utu,

3

Uzalendo, Uadilifu, Umoja, Uwazi, Uwajibikaji na Lugha yetu ya taifa ya

Kiswahili.

5.0. MALENGO YA TAIFA

Tume ilipozunguka nchi nzima wananchi walizungumzia sana kuhusu malengo ya

taifa. Walitaka Katiba ionyeshe dira ya taifa. Wananchi wanayo ndoto yao ya

Tanzania ya kesho na kesho kutwa. Kwa kuzingatia maoni ya wananchi, kuna sura

nzima inayohusu Malengo mahsusi na ya msingi ya mwelekeo wa shughuli za

Kiserikali na Sera za Kitaifa. Rasimu ya Katiba inaeleza kuwa Malengo ya Kitaifa

yaliyoainishwa ndani ya Rasimu yatakuwa ni Mwongozo kwa Serikali,

Bunge, Mahakama, Vyama vya Siasa, Taasisi na Mamlaka nyingine, na kwa

kila mwananchi katika matumizi au kutafsiri Masharti ya Katiba au Sheria

nyingine za Nchi.

Kwa msingi huo, Tume imependekeza malengo makuu ya taifa yapanuliwe kwa

mpangilio wa kuonesha malengo ya kisiasa, kiuchumi, kijamii, kiutamaduni,

kimazingira na sera ya mambo ya nje. Malengo hayo yameingizwa kwenye

Rasimu ya Katiba.

6.0. VYOMBO VYA KIKATIBA

Wananchi walizungumzia suala la kubainishwa kwa vyombo vya Kikatiba na

kuingizwa kwenye Katiba ili viwe na nguvu ya Kikatiba katika utekelezaji wa

majukumu yao. Tume imependekeza baadhi ya vyombo vifuatavyo viwe vya

Kikatiba; Tume ya Uhusiano na Uratibu wa Serikali, Baraza la Mawaziri, Kamati

Maalum ya Makatibu Wakuu na Sekretarieti ya Baraza la Mawaziri; Baraza la Ulinzi na

Usalama la Taifa, Tume Huru ya Uchaguzi, Tume ya Utumishi wa Mahakama, Tume

ya Utumishi wa Umma, Tume ya Maadili ya Uongozi na Uwajibikaji, Tume ya Haki za

Binadamu na Utawala Bora

4

7.0. MAADILI YA VIONGOZI NA MIIKO YA UONGOZI

Wananchi wengi pia walizungumzia kwa upana sana kuhusu maadili na miiko ya

Viongozi, kwa kuzingatia maoni ya wananchi Tume inapendekeza maadili ya

viongozi wa umma, pamoja na miiko ya uongozi yawekwe kwenye Katiba.

Tume pia imependekeza kuwa Sekretariati ya Maadili ibadilishwe kuwa Tume

yenye mamlaka makubwa ya kusimamia maadili ya viongozi wanaovunja

miiko ya uongozi.

8.0. HAKI ZA BINADAMU

Kuhusu haki za binadamu wananchi walitaka haki hizi ziimarishwe na kusiwe na

vikwazo visivyo vya lazima. Tume imependekeza mabadiliko katika baadhi ya haki za

binadamu kwa madhumuni ya kuziimarisha. Moja ya mabadiliko hayo ni kuhusu

uhuru wa mwananchi kushiriki shughuli za umma. Tume inapendekeza kwamba

vikwazo vilivyowekwa kuzuia mgombea huru viondolewe. Kwa maana nyingine

Tume inapendekeza mgombea binafsi aruhusiwe.

Tume pia, inapendekeza haki mpya ziingizwe kwenye Katiba ikiwa ni pamoja

na haki ya wafanyakazi, , haki ya mtoto, haki za Watu wenye Ulemavu, Haki za

Wanawake, Haki za Wazee, Haki za Makundi Madogo katika Jamii, Haki ya Elimu na

Kujifunza, Haki ya kupata habari, Haki na uhuru wa habari na vyombo vya habari na

kadhalika.

9.0. URAIA

Wananchi wengi walipendekeza kuwa suala la Uraia libainishwe wazi kwenye Katiba.

Tume imependekeza kwa kutaja Raia wa Jamhuri ya Muungano na haki zake.

10.0. MIKOPO NA DENI LA TAIFA

Ndugu Wananchi,

Wananchi walizungumzia suala la uwepo wa Ukomo wa nchi kukopa na uwepo wa

utaratibu wa kulipa Deni la Taifa ili kuilinda Nchi isiwe na deni kubwa. Kwa kuzingatia

5

maoni ya Wananchi, Tume imependekeza kuwa, Serikali itawajibika kutoa taarifa

Bungeni kuhusu Mikopo kwa kuainisha kiasi cha deni lililopo, riba yake na matumizi

ya fedha za Mikopo na utaratibu wa kulipa Madeni ya Taifa.

11.0. MFUMO WA UTAWALA

Kuhusu utawala, Tume inapendekeza Tanzania iendelee na mfumo wa Jamhuri kwa

maana ya nchi inayoongozwa na Rais Mtendaji ambaye ni Mkuu wa nchi, Kiongozi wa

Serikali na Amiri Jeshi Mkuu.

12.0. UCHAGUZI WA RAIS

12.1. Umri wa kugombea Urais

Tume ilipokea maoni yanayokinzana kuhusu umri wa mwananchi kugombea

Urais. Baadhi walipendekeza mtu akishakuwa na sifa ya kupiga kura awe pia na

sifa ya kugombea Urais. Umri wa mtu kuruhusiwa kupiga kura ni miaka 18.

Wengine walipendekeza umri uliopo kwenye Katiba wa mtu kugombea Urais,

yaani kuanzia miaka 40 na kuendelea, uendelee kubaki kama ulivyo.

Wengine walisema Umri wa mtu kuruhusiwa kugombea Urais uwe miaka 35 au

miaka 50 na kuendelea.

Tume imeyachambua maoni yote hayo, ikafanya utafiti kwa kupitia Katiba za

Nchi zingine na uhalisia wa watu wanaogombea na kuchaguliwa kuwa Marais

katika Nchi mbalimbali Duniani ambazo zingine zimeruhusu wagombea wa nafasi

ya Urais kuwa na umri chini ya miaka 40.

Wengi walioomba kugombea nafasi hiyo walikuwa na umri wa miaka

40 au zaidi.

Kwa kuzingatia maoni ya wananchi, utafiti na hali halisi, Tume inapendekeza Rais

aendelea kuchaguliwa na wananchi na pamoja na sifa nyingine, mtu anayeomba

urais asiwe chini ya miaka 40.

6

Uchaguzi wa Rais itakuwa kama ilivyo sasa, yaani mgombea Urais atakuwa na

mgombea mwenza kwa utaratibu kama ilivyo sasa. Isipokuwa, Tume

imependekeza Mgombea Urais anaweza kupendekezwa na Chama cha

Siasa au kuwa Mgombea Huru.

Mgombea wa nafasi ya Rais atatangazwa kuwa mshindi iwapo atakuwa

amepata kura zaidi ya asilimia hamsini ya kura zote zilizopigwa.

Hata hivyo, matokeo ya uchaguzi wa Rais yanaweza kulalamikiwa

Mahakamani, lakini siyo kila mtu anaweza kufungua kesi. Wanaoweza

kufungua kesi ni wagombea Urais. Aidha, ni Mahakama ya Juu pekee ndiyo

itakuwa na Mamlaka na uwezo wa kusikiliza malalamiko kuhusu matokeo ya

uchaguzi wa Rais na shauri lazima liamuliwe ndani ya mwezi mmoja, yaani siku

therathini.

Rais aliyeshinda ataapishwa siku thelathini tangu alipotangazwa kuwa

mshindi au kuthibitishwa na Mahakama.

13.0. MADARAKA YA RAIS

Ndugu Wananchi,

Tume inapendekeza kwamba, Rais abaki na madaraka ya uteuzi wa viongozi wa

ngazi za juu. Hata hivyo inapendekezwa Rais ashirikiane na taasisi na vyombo

vingine katika uteuzi. Kwa mfano:

Uteuzi wa Mawaziri na Manaibu Waziri, Rais atateua na Bunge litathibitisha.

Kuhusu Jaji Mkuu na Naibu Jaji Mkuu Rais atawateua kutokana na majina ya

watu waliopendekezwa na Tume ya Uutumishi wa Mahakama na baada ya hapo

Bunge litathibitisha.

Kuhusu Wakuu wa vyombo vya Ulinzi na Usalama inapendekezwa kianzishwe

chombo kipya kitakachoitwa Baraza la Ulinzi na Usalama la Taifa, ambalo kati ya

7

majukumu yake itakuwa ni kumshauri Rais kuhusu uteuzi wa Wakuu wa vyombo vya

ulinzi na usalama.

Kuhusu Makatibu Wakuu na Naibu Makatibu Wakuu watateuliwa na Rais

kutokana na mapendekezo ya Tume ya Utumishi wa Umma.

14.0. KINGA YA RAIS

Tume baada ya kupitia maoni ya Wananchi, inapendekeza Rais abaki na kinga kama

ilivyo sasa na anaweza kushitakiwa na Bunge kama ilivyo Katiba ya sasa.

15.0. IDADI YA MAWAZIRI

Inapendekezwa Rais aunde Serikali ndogo iliyo na Mawaziri wasiozidi kumi na

tano na mawaziri hao wasiwe wabunge. Mawaziri hawatahudhuria vikao vya Bunge

isipokuwa kama watahitajika kutoa ufafanuzi kwenye kamati za Bunge.

16.0. BUNGE

Ndugu Wananchi,

Kuhusu Bunge kutakuwa na wabunge wa aina mbili. Kutakuwa na Wabunge wa

kuchaguliwa na wabunge watano wa kuteuliwa na Rais kuwakilisha Watu

wenye Ulemavu.

Kila Jimbo la Uchaguzi litakuwa na Wabunge Wawili mmoja mwanamke na

mwingine mwanamume.

Tume inapendekeza kwamba, Mbunge akifukuzwa na Chama cha Siasa abaki kuwa

Mbunge lakini akihama Chama atapoteza Ubunge wake.

Inapendekezwa ukomo wa Ubunge uwe vipindi vitatu vya miaka mitano mitano. Hata

hivyo, wananchi wanaweza kumwondoa mbunge wao kabla ya mwisho wa

kipindi chake.

Inapendekezwa pia kusiwepo na uchaguzi mdogo isipokuwa kama nafasi

inayokuwa wazi inatokana na Mbunge huru ndipo utafanyika uchaguzi mdogo kujaza

8

nafasi hiyo, lakini kama nafasi ikiwa wazi kutokana na Mbunge wa Chama cha Siasa

basi nafasi hiyo, ijazwe na mtu kutoka Chama hicho.

Inapendekezwa Spika na Naibu Spika wasitokane na Wabunge na wasiwe

Viongozi wa vyama vya Siasa.

17.0. TUME YA UCHAGUZI

Tume imefanya uchambuzi wa maoni ya wananchi kuhusu Tume ya Uchaguzi. Tume

inapendekeza jina la tume liwe Tume Huru ya Uchaguzi. Tume pia inapendekeza

sifa za wajumbe wa Tume Huru ya Uchaguzi ziwekwe kwenye Katiba. Wajumbe wa

Tume Huru ya Uchaguzi watapatikana kutoka miongoni mwa watu wenye sifa

zilizoainishwa ndani ya Katiba kwa kuomba. Majina ya waombaji yatachambuliwa na

Kamati ya Uteuzi ambayo Mwenyekiti wake atakuwa Jaji Mkuu na wajumbe wengine

sita ambao ni Majaji Wakuu wa nchi Washirika, Spika wa Bunge la Jamhuri ya

Muungano, Maspika wa Mabunge wa nchi Washirika na Mwenyekiti wa Tume ya Haki

za Binadamu.

Kamati ya uteuzi itapendekeza majina ya watu wanaofaa kwa Rais ambaye atateua

Mwenyekiti, Makamu Mwenyekiti na Wajumbe wengine. Bunge litathibitisha uteuzi

wao. Wabunge na viongozi wa aina hiyo hawatakuwa na sifa za kuwa wajumbe wa

tume ya uchaguzi.

Inapendekezwa Tume huru ya Uchaguzi isimamie masuala ya uchaguzi,

kura ya maoni na Usajili wa Vyama vya Siasa.

18.0. MAHAKAMA

Kuhusu Mahakama inapendekezwa kuanzishwa kwa Mahakama ya Juu (Supreme

Court) Majaji wa Mahakama ya Juu na Mahakama ya Rufani watateuliwa na Rais

baada ya kupendekezwa na Tume ya Utumishi wa Mahakama.

19.0. MUUNDO WA MUUNGANO

9

Ndugu Wananchi,

Suala la muundo wa Muungano ndilo lililokuwa gumu kuliko masuala yote.

Tume ilitumia muda mwingi kuchambua maoni ya wananchi. Pamoja na kwamba

hadidu za rejea zilielekeza Tume kuzingatia uwepo wa Muungano, baadhi ya

wananchi walitoa maoni kwamba Muungano uvunjwe na Tume iliyapokea maoni

hayo. Licha ya kwamba waliotaka kuvunjwa muungano walikuwa wachache sana,

Tume ilichambua sababu walizotoa na kuridhika kwamba hazikuwa na uzito.

Wananchi walio wengi walitaka Muungano uendelee. Kati yao wapo waliopendekeza

Muungano wa Serikali moja, Serikali mbili, Serikali tatu, Serikali nne na muungano wa

mkataba. Sababu za wale waliopendekeza Serikali nne hazikuwa na uzito, kwa hiyo

Tume ikaamua kutopendekeza muundo huo.

Wananchi waliopendekeza Serikali moja walikuwa wachache lakini sababu zao

zilkuwa na uzito. Hata hivyo, Tume kwa kuzingatia hali halisi iliona ni changamoto

kubwa kuwa na Muungano wa Serikali Moja

Wananchi waliopendekeza Muungano wa Mkataba walikuwa wengi (hasa wananchi

wa Zanzibar) na sababu zao zilikuwa na uzito. Lakini uchambuzi wa Tume ilionekana

wazi kwamba ili kupata mkataba lazima kwanza kuwe na nchi mbili huru kabisa lakini

hakukuwa na mazingira ya uhakika ya kupata mkataba wa muungano. Tume iliona

kuna changamoto ya muungano kuvunjika ingawa waliotoa maoni walisisitiza

muungano ubaki. Hivyo, Tume iliamua kutopendekeza muundo huo.

Wananchi waliopendekeza Tanzania iendelee na Muundo wa sasa wa Serikali mbili

walikuwa wengi na sababu zao zilikuwa nzito. Hata hivyo, wananchi katika kundi hili

walipendekeza mabadiliko mengi na makubwa. Tathmini ya Tume ilionyesha

kwamba isingewezekana kufanya mabadiliko yote yaliyopendekezwa.

Wananchi waliopendekeza muundo wa Serikali tatu walikuwa wengi kuliko makundi

yote. Sababu zao zilikuwa nzito lakini pia kulikuwa na changamoto nyingi na nzito.

Pamoja na maoni ya wananchi Tume ilirejea sababu za kupendekeza muundo huu

zilizotolewa na Tume zilizopita na Tafiti zilizofanywa na Tume kuhusu aina mbalimbali

10

za Muungano. Baada ya yote hayo Tume ilifikia uamuzi wa kupendekeza mfumo wa

Serikali tatu. Yaani Serikali ya Shirikisho, Serikali ya Tanzania Bara na

Serikali ya Mapinduzi Zanzibar.

20.0. ORODHA YA MAMBO YA MUUNGANO

Ndugu Wananchi,

Tume imependekeza katika Rasimu ya Katiba kuwa orodha ya Mambo ya Muungano

yawe 7 badala ya 22 yaliyopo sasa.

Mambo ya muungano yanayopendekwa ni:

1. Katiba na Mamlaka ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania

2. Ulinzi na Usalama wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania

3. Uraia na Uhamiaji

4. Sarafu na Benki Kuu

5. Mambo ya Nje

6. Usajili wa Vyama vya Siasa

7. Ushuru wa bidhaa na mapato yasiyo ya Kodi yatokanayo na Mambo

ya Muungano.

21.0. BENKI KUU

Kwa kuwa Tume imependekeza Muungano wa Shirikisho kutokana na uzito wa maoni

ya wananchi. Hivyokutakuwa na Benki Kuu ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania

itakayokuwa na wajibu wa kusimamia masuala ya Sarafu na Fedha za Kigeni

na Benki za Washirika wa Muungano.

11

22.0. BENKI ZA SERIKALI ZA WASHIRIKA

Kutokana na pendekezo la kuwepo kwa Serikali ya Shirikisho la Nchi tatu,

inapendekezwa kuwepo kwa Benki zitakazokuwa na jukumu la kutunza akaunti ya

fedha za Serikali za kila Mshirika wa Muungano na kuzisimamia benki za biashara

katika mamlaka zao.

23.0. BAADHI YA MAMBO AMBAYO HAYAMO KWENYE RASIMU YA KATIBA

23.1. Serikali ya Majimbo

Ndugu Wananchi,

Tume ilipokea maoni kuhusu mambo mengine muhimu ambayo hayamo katika

rasimu hii. Moja ya mambo hayo ni Serikali za Majimbo. Tume ilichambua

maoni na sababu za wananchi kupendekeza Serikali za Majimbo lakini Tume

ilibaini changamoto nyingi na ikaamua kutopendekeza muundo huu.

Kwanza, baada ya kuamua kupendekeza Muundo wa Muungano wa

Serikali Tatu, ilionekana ni dhahiri kuongeza ngazi nyingine ya Serikali ingeleta

gharama kubwa. Serikali nyingine kumi zingekuwa na Wakuu wa Majimbo,

Mabaraza ya Mawaziri na Mabunge na gharama yake ingekuwa kubwa.

Pili, katika kutembelea nchi Tume ilishuhudia dalili za wazi za mivutano ya

Udini, ukanda,malalamiko ya upendeleo wa baadhi ya maeneo na

ukabila. Dalili zilikuwa wazi kwamba utawala wa majimbo ungeirudisha

nchi kwenye utawala utakaoigawa nchi kwa misingi ya ukabila, udini

na ukanda na kuzigawa rasilimali za taifa kikanda na hivyo kuleta

tofauti kubwa ya kimaendeleo katika nchi.

23.2. Mahakama ya Kadhi

Ndugu wananchi,

Jambo la pili ni mahakama ya kadhi. Tume ilipokea maoni mengi kuhusu suala

hili. Baadhi ya wananchi walitaka mahakama ya kadhi iingizwe kwenye Katiba na

12

wengine walipinga. Baada ya kuamua kuwa Muundo wa Muungano uwe wa

Serikali Tatu, Tume iliona kuwa Mahakama ya Kadhi siyo suala la

Muungano na imeliacha ili lishughulikiwe na Washirika wa Muungano.

Hata hivyo ilionekana kuwa suala siyo kuwapo au kutokuwapo kwa

mahakama ya kadhi. Mahakama hizo zinaweza kuwapo bila ya kuwa

katika Katiba. Zanzibar kuna mahakama ya kadhi bila kuingizwa kwenye

Katiba ya Zanzibar. Kwa kutumia uzoefu huo hata Tanzania Bara inaweza

kupata ufumbuzi wa suala hili.

23.3. Wakuu wa Mikoa na Wakuu wa Wilaya

Jambo la Tatu ni Kuwepo au kutokuwepo kwa Wakuu wa Mikoa na

Wilaya. Baadhi ya Wananchi walitaka Wakuu wa Mikoa na Wilaya wasiwepo,

wengine walitaka Wakuu wa Mikoa na Wilaya waendelee kuwepo lakini

wachaguliwe na wananchi na waengine wakasema wawepo na waendelee

kuteuliwa na Rais kama ilivyo sasa. Tume ilitafakari kuhusu suala hili na kuamua

kwamba siyo suala la Muungano na kwa kuwa Muundo wa Muungano

imependekezwa uwe wa Serikali Tatu, Tume iliona suala la uwepo au

kutokuwepo na namna ya upatikanaji wa Wakuu wa Mikoa na Wilaya

lishughulikiwe na Washirika wa Muungano.

23.4. Serikali za Mitaa

Kuhusu Serikali za Mitaa, Tume ilipokea maoni kutoka kwa wananchi kuhusu

kuziimarisha Mamlaka za Serikali za Mitaa kwa kuzipatia uhuru kamili wa

kujiamulia mambo yao bila kuingiliwa na Serikali Kuu. Tume ilitafakari suala hili

na kuamua kwamba siyo jambo la Muungano na hivyo, litashughulikiwa

kwenye Katiba za Washirika wa Muungano.

23.5. Uraia wa Nchi mbili

Ndugu Wananchi,

13

Jambo la tatu ni Uraia wa Nchi mbili. Tume ilipokea maoni kutoka kwa wananchi

mbalimbali kuhusu kuwekwa kwenye Katiba suala la Uraia wa nchi mbili. Baada

ya kufanya uchambuzi kwa kutengenisha mambo yapi ni ya Kikatiba na yapi

yanaweza kutekelezwa bila kuingizwa kwenye Katiba bali kwenye Sheria

inayohusu jambo husika, Tume imependekeza kuwa suala la Uraia wa nchi

mbili linaweza kuwekwa kwenye Sheria badala ya kuwekwa kwenye

Katiba. hii ni kwa sababu kutokana na utafiti uliofanywa na Tume, suala hilo

linaweza kubadilika wakati wowote na hivyo likiwa kwenye Katiba linaweza

kuifanya Katiba kubadilishwa mara kwa mara.

24.0. MWISHO

Naomba nichukue fursa hii kwa niaba ya Tume kuwashukuru Watanzania wote kwa

kushiriki kikamilifu katika mchakato wa Mabadiliko ya Katiba, kuanzia hatua ya kutoa

maoni na kuwachagua wawakilishi wenu watakaopata fursa ya kuipitia, kuijadili na

kuitolea maoni Rasimu ya Katiba. Ushirikiano huu ulikuwa muhimu sana kwa Tume

ya Mabadiliko ya Katiba hasa ukizingatia kuwa lengo ni kupata Katiba Mpya ambayo

itaakisi ndoto na matakwa ya Wananchi wa Tanzania.

Tume ya Mabadiliko ya Katiba, inatoa shukrani za dhati kwa Serikali ya Jamhuri ya

Muungano wa Tanzania na Serikali ya Mapinduzi Zanzibar:

1. Kwa kuipatia vifaa afisi na mahitaji ya lazima

2. Kwa kuiwezesha Tume kutekeleza majukumu yake kwa ukamilifu,

3. Kwa kutokuingilia Uhuru wa Tume wakati wa Utekelezaji wa Majukumu

yake na

4. Kutoa Wataalam wenye Weledi, Mahiri, Makini na Waadilifu ambao

wameunda Sekretarieti ya Tume.

Ndugu Wananchi,

14

Shukrani za pekee ziwaendee:

1. Wakuu wa Mikoa,

2. Wakuu wa Wilaya,

3. Wakurugenzi / Makatibu wa Mamlaka za Serikali za Mitaa,

4. Makamanda wa Polisi wa Mikoa na Wilaya,

5. Watendaji wa Kata, Vijiji, Mitaa na Masheha.

Kwa kuisaidia Tume kutekeleza Majukumu yake kwa ufanisi. Aidha, tunazishukuru

Asasi za Kiraia, Taasisi, Jumuiya za Kidini, Vyama vya Siasa na Makundi mbalimbali

kwa namna walivyoshiriki katika kuhamasisha wananchi kushiriki katika kutoa maoni.

Mwisho ingawa siyo kwa umuhimu, Tunawashukuru Wanahabari wote kwa kazi nzuri

waliyoifanya ya kuisaidia Tume kufikisha taarifa mbalimbali za Tume kwa Wananchi na

katika kuhamasisha Wananchi kushiriki katika mchakato wa Mabadiliko ya Katiba.

Nachukua nafasi hii kuwaomba Wananchi kupitia Mabaraza ya Katiba ya Wilaya,

Mabaraza ya Katiba ya Asasi, Taasisi na Makundi ya Watu wenye Malengo yanyofanana

kushiriki vyema, kwa umakini, utulivu na kwa amani katika hatua hii ya kuipitia,

kuijadili na kuitolea maoni Rasimu ya Katiba.

Tume imekuwa ikithamini na itandelea kuthamini mawazo na maoni kutoka kwa

Watanzania wote.

Rasimu ya Katiba itapatikana kwenye tovuti ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba ya

www.katiba.go.tz

SASA NAKUOMBA MHESHIMIWA MAKAMU WA RAIS UIZINDUE RASMI

RASIMU YA KATIBA

Ahsanteni kwa kunisikiliza.